Soundwalk / Geluidsmassage
///
In DRIFT laten vier kunstenaars (Peter Aers, Maria Lucia Cruz Correia, Gosie Vervloessem, Ruben Nachtergaele) je op vier verschillende tijdstippen in het jaar ervaren hoe zij omgaan met de gevolgen van klimaatverandering. Ieder vertrekken ze vanuit een ander natuurelement (lucht, water, vuur, aarde) en het symbolisch verwante bewustzijnsveld (denken, voelen, doen, ervaren) om zo heel uiteenlopende perspectieven op onze sterk veranderende leefomgeving te verkennen. Ik begeleide de vierde sessie in de reeks met een focus op luisteren, stilte en helende klank.
Vrijdagavond 11 oktober 2019. We komen met een groepje luisteravonturiers samen in een zaaltje in de Herlegemstraat in Gent.
Om als kunstenaar te kunnen werken rond klimaatadaptie richt ik me op het individuele niveau. We hebben veerkrachtige mensen nodig, die in staat zijn om hun leven te herdenken op het vlak van consumptie en tijdsindeling. Om comfort te herdefiniëren. We worden uitgedaagd om te onderzoeken en te finetunen wat levenskwaliteit is.
Een veerkrachtig iemand voelt zich op zijn plaats in een groep, in een ecosysteem. Verbondenheid als individu met andere individuen en een plaats in een systeem is belangrijk om ons volwaardig mens te voelen. Maar hoe kunnen we vanuit onszelf verbinding maken met iets als ”de natuur” of een planeet? Laat staan de kosmos, de veelheid aan soorten, dieren, planten, mineralen, organismen en chemische constellaties. Maken we daar deel van uit of zie we dat als externe actoren? Kunnen we ons ermee verbonden voelen? Hoe maak je contact met een ecosysteem?
Als dit ‘contact maken’ gefaciliteerd kan worden, dan zullen volgens mij vele keuzes op individueel niveau en ook op maatschappelijk-organisatorisch niveau evidenter worden.
Voor mezelf is klank een sleutel in het proces. En specifiek: luisteren. Stilte is een kwaliteit die ik door bewust luisteren kan ervaren. In mijn praktijk als geluidskunstenaar maak ik regelmatig veldopnames. De luisterfocus die daarbij hoort brengt mij nu en dan in een staat waar ik totale eenheid ervaar met de dingen om me heen: planten, dieren, mensen, de elementen, de planeet. Mijn praktijk als klankacteur (bruitage voor film) scherpte daarnaast het vermogen aan om in te kunnen zoomen op geluid en dynamiek, en om gelaagdheden te ontrafelen.
In deze sessie van Drift / Aarde maken we, door intensief te luisteren, verbinding met de natuur vlakbij in de stad, met de materie en de wezens om ons heen. Daardoor kunnen we onszelf makkelijker positioneren in dat ecosysteem en ons ertoe verhouden.
Gaan wandelen in een stil bos is bijna vanzelfsprekend helend: het schept ruimte in je hoofd, je gewaarwording komt tot rust en de overload aan prikkels kunnen afgevoerd worden.
In de stad is dit minder vanzelfsprekend. Er gaat een zekere stress mee gepaard door de opeenstapeling van functies en de concentratie van mensen en activiteiten. Er is verkeer, commerciële activiteit, consumeren en produceren. Nochtans is compact urbaan leven in een duurzame maatschappij cruciaal.
Een mogelijke reactie is om je ervan af te sluiten. Dit vergt eigenlijk extra energie omdat onze hersenen hier actief moeten mee bezig zijn. Zo worden we bijvoorbeeld vermoeid van lawaai. Soms maskeren we het aanwezige geluid door muziek in oortjes, of door veel en luid te praten. Maar als we ons luisteren trainen, zouden we zelf in moeilijke akoestische omstandigheden moeten kunnen kwaliteit, rust en ruimte ervaren.
We starten de sessie met een reset. Ik maakte een DIY-chapaka, een rammelaar gemaakt met de afgevallen bladeren van mijn kamerplant (Areca palm). Hiermee schud ik de lading van de voorbije dag weg en creëer ik ruimte voor de nieuwe ervaring die volgt. Een soort reset door rammelen dus. Ik activeer en noteer hiermee ook de fysieke ruimte rond ons: de lucht, de kamer.
Als opwarming en om ‘diep luisteren’ te activeren, vraag ik iedereen om in een cirkel te gaan liggen met het hoofd naar het centrum. We doen een geluidsmeditatie (Deep listening Sonic meditation) van componist Pauline Oliveros:
AARDE: voelen / luisteren / klinken [1]
Kan je je inbeelden dat je alles wat je niet nodig hebt loslaat?
Terwijl je de ondersteuning van de grond voelt onder je, kan je je het gewicht van je lichaam inbeelden terwijl het zich langzaam aanpast aan de zwaartekracht?
Kan je je de heel subtiele trilling van de grond of de vloer die je ondersteunt voorstellen?
Kan je je inbeelden dat je lichaam één wordt met de grond?
Kan je je inbeelden dat je luistert naar al wat weerklinkt, als was je lichaam de hele aarde? Er kan het geluid zijn van je gedachten of van je lichaam zelf. Natuurgeluiden van vogels, stemmen, voertuigen? Sommige geluiden zijn heel erg zwak, sommige intens, sommige continu, sommige onderbroken.
Terwijl je naar dat alles luistert als een geheel, kan je je inbeelden dat je een specifiek geluid dat je hoort kan gebruiken als aanleiding om je lichaam te ontspannen, om mee te trillen?
Terwijl je de gewaarwordingen van deze oefening laat binnenkomen, kan je je inbeelden dat je meer en meer geluiden betrekt in je luisteren? (vlakbij, veraf, intern geluid, klankherinneringen, ingebeeld geluid,…)
Terwijl je meer en meer voelt dat je elke klank kan gebruiken om je lichaam te ontspannen, zelfs al is die zwak, heel ordinair alledaags of juist heel intens, kan je je inbeelden dat je steeds feller bewust wordt van elk mogelijk geluid in elk mogelijk moment?
Kan je je inbeelden dat je voor jezelf het geluid van je adem opmerkt, accepteert en toevoegt aan het geheel, terwijl je verder luistert en dieper ademt?
Kan je je inbeelden dat je elk mogelijk geluid maakt met je (innerlijke) stem?
Voelen, luisteren, ademen en klinken: kan je je inbeelden dat je dit allemaal combineert en voort kan blijven doen?
Kan je je inbeelden dat je zelf klank bent?
We starten een stiltewandeling van 40 minuten in De Prettige Wildernis. Dat is een park vlak bij mij thuis in Sint Amandsberg waar nog een mooi stukje onbeheerd groen te vinden is. Er zijn geen strakke regels, de dynamiek is organisch, maar we praten niet. Ik ga voorop en hou nu en dan halt, met als auditief en visueel teken het geschud met de rammelaar.
We hebben geen strak programma af te werken, we openen ons voor wat zich aandient. Ook al zijn dat gedachten of gepieker. Langzaam slijt die mentale staat (en soms weerstand) weg. Onderweg sprokkelen we materialen voor de geluidsmassage straks.
Het is valavond. Deze overgangsfase is interessant omdat hier ruimte ontstaat voor onverwachte dingen. Het is wonderlijk hoe de wind, de bladeren en de vogels performatief worden doordat we simpelweg in stilte samen halt houden. Zelf de achtergrondruis van het verkeer of geroep van luidruchtige tieners wekt geen weerstand op. Alles is er en wij zijn er ook. Er ontstaat een soort van aanvaarden, subtiele lagen en finesses ontplooien zich in het geluid. Ook de ondergrond speelt mee. Textuur en vochtigheid verklankt zich door ons stappen. Ik merk dat er een focus ontstaat in de groep. Het is magisch hoe we zonder te spreken een soort verbinding aangaan. Niet alleen met de omgeving maar ook met elkaar. Er ontstaat een vertrouwensband die ons straks van dienst zal zijn. We merken ook hoe grappig het is om in de openbare ruimte een handeling te stellen die onverwacht is: aandachtig en in stilte lopen, en meer nog: in stilte halt houden. Andere parkbezoekers kijken verbaasd en glimlachend toe.
Het is donker als we terug bij het zaaltje aankomen. Na een koekje en een kop thee maak ik enkele groepjes van drie, waarbij twee personen telkens een geluidsmassage zullen geven aan de derde.
We brengen het landschap mee naar binnen via de verzamelde takjes, aarde, stenen en bladeren. We zullen nu de materie verklanken naar het innerlijke.
Ik vraag aan de deelnemers om subtiele lagen op te zoeken, om te spelen, om acties te herhalen. We gaan wrijven, draaien, tonen ontdekken, dynamieken exploreren. We zoeken geen spektakel, maar eerder de finesse van de kleine prikkel. Onderzoek het materiaal, ga in interactie met je handen. De intuïtie mag het overnemen van de gestuurde actie. We onderzoeken de kracht van minimale beweging. Het belang van non-verbale communicatie en interactie. Klank zit dichtbij de ziel, waar taal soms een mentale barrière kan opwerpen. We duiken in de materie en laten texturen spreken. Ik vraag om aandacht en respect voor de luisterende en niet alleen voor je eigen acties. Geduld is nuttig. Je moet niets steeds actief zijn om iets te laten gebeuren. Pauzeren is even belangrijk als de actie zelf. Een kwaliteit die in het Japans omschreven wordt als ‘Ma’.
Ik zie dat de wandeling doorwerkt. Het is geweldig om volwassenen op deze manier te zien spelen en experimenteren. Waar alles het eerste half uur nog enigszins bedaard gebeurt, ontstaat er na enkele rondes een lossere sfeer waar er voorstellen komen uit de groep die we uitproberen. We eindigen in een ‘vrije’ groepssessie waar iedereen zonder vastgelegd parcours de ruimte gebruikt. Sommigen staan stil, anderen bewegen. Soms luister je, soms maak je geluid, soms de twee tegelijk.
We besluiten dat dit een ideale manier is om vrijdagavond door te brengen met enkele geluidsavonturiers. Ikzelf ben vooral blij om te zien hoe we vanuit een kunstenpraktijk mensen kunnen zichzelf laten heruitvinden. Dat geeft me hoop.
Ik had de intentie om iets te weeg te brengen dat lang kan resoneren en dat lijkt gelukt: Achteraf krijg ik enkele bedankingsmails en een postkaartje*. Zelf ben ik heel dankbaar om deze sessie te hebben kunnen mee beleven met deze mensen. Ik hoop nog veel dergelijke waardevolle momenten mee te mogen faciliteren.
*
We willen je graag bedanken met deze wilde postkaart voor de workshop van gisteren. Het luisteren naar de natuur, naar onze omgeving, naar elkaar. Daar werden we stil van. Ontroerd. Bedankt voor dat moment.
[1] Pauline Oliveros, Deep Listening A Composer’s Sound Practice, Deep Listening Publications, p. 32: Earth: Sensing/Listening/Sounding (1992) Courtesy of The Pauline Oliveros Trust. All Rights Reserved © 2013; A Composer’s Sound Practice Deep Listening Publications ( PoPandMoM.org)
DRIFT is een initiatief van Kunstencentrum Vooruit, Maria Lucia Cruz Correia en Greentrack Gent, met de steun van Gent Klimaatstad en in samenwerking met Sorry not Sorry / Cultuurdienst Stad Gent.
